Przez tysiące lat ludzkość próbowała zdefiniować i opisać inteligencję. Zapewne każdy z nas wypełniał testy poświęcone zbadaniu własnego poziomu inteligencji. Co tak naprawdę badamy, nawet tego tak na 100% nie jesteśmy pewni. 

Przez większość tego czasu inteligencja oznaczała biopsychologiczną zdolność do zdobywania i stosowania wiedzy oraz umiejętności. Jednak od połowy XX wieku, a w ciągu ostatnich dwóch dekad w znacznie przyspieszonym tempie, sztuczna inteligencja (AI) — maszyny zdolne do wykonywania zadań tradycyjnie kojarzonych wyłącznie z człowiekiem — wstrząsnęła społeczeństwem.

Chociaż zarówno definicja inteligencji ludzkiej, jak i sztucznej inteligencji wciąż budzi intensywne spory, różnice między nimi są wyraźne.

Ludzka inteligencja, kształtowana przez co najmniej 300 000 lat ewolucji, wyróżnia się zdolnościami, które wciąż pozostają poza zasięgiem AI:

• Empatia i inteligencja emocjonalna: Ludzie potrafią rozumieć i odnosić się do uczuć innych, budować relacje, co jest kluczowe w wielu interakcjach społecznych. AI, choć potrafi analizować emocje na podstawie danych (np. ton głosu, mimika), nie odczuwa ich ani nie rozumie w sposób autentyczny. Brak "duszy muzyki", jak to ujął jeden z ekspertów, świadczy o tym, że AI może naśladować nuty, ale nie przekazuje głębi emocji.
• Intuicja i osąd: Ludzie polegają na swojej intuicji i wykształconym przez doświadczenie osądzie moralnym w sytuacjach niejednoznacznych lub etycznie złożonych. AI, opierając się na danych, nie posiada wrodzonej zdolności do oceny moralnej ani rozumienia niuansów kontekstu społecznego, które kształtują ludzkie decyzje.
• Wyobraźnia i kreatywność: Ludzka wyobraźnia pozwala na tworzenie idei i koncepcji, które nie istnieją w rzeczywistości, a także na innowacyjne rozwiązywanie problemów. AI w dużej mierze „recytuje” – syntetyzuje informacje na podstawie ogromnych zbiorów danych, z których się uczy. Choć generuje imponujące obrazy czy teksty, jest to raczej "recytacja syntetyczna" niż prawdziwa wyobraźnia. Brak tego "czegoś", co czyni sztukę prawdziwie porywającą, jest znaczącą różnicą.
• Uczenie jednorazowe (One-shot learning): Ludzie są w stanie wyciągać wnioski i uogólniać na podstawie bardzo małej liczby przykładów, czasem nawet z jednego. Wystarczy kilka obrazów, aby człowiek rozpoznał lamparta w różnych kontekstach. AI wymaga zazwyczaj milionów, a nawet miliardów przykładów (uczenie wielorazowe, multishot learning), aby osiągnąć porównywalny poziom precyzji. Człowiek jest średnio znacznie bardziej efektywnym uczniem.

Sztuczna inteligencja wykazuje przewagę w obszarach, które wymagają przetwarzania ogromnych ilości danych i operacji na dużą skalę:

• Szybkość i wydajność: AI przetwarza i integruje nowe informacje z niezwykłą szybkością, wielokrotnie przewyższając możliwości ludzkiego umysłu. W zadaniach wymagających ciągłej uwagi, np. w analizie medycznych obrazów czy wykrywaniu oszustw, AI jest niezrównana.
• Wytrzymałość i brak zmęczenia: Maszyny nie potrzebują odpoczynku, nie ulegają rozproszeniu ani zmęczeniu. Mogą pracować nieprzerwanie, co czyni je idealnymi do zadań wymagających długotrwałego skupienia i powtarzalności.
• Wykrywanie wzorców: Algorytmy uczenia maszynowego są niezwykle skuteczne w identyfikowaniu złożonych wzorców w danych, często niewidocznych dla ludzkiego oka. Mają zastosowanie w medycynie, finansach czy cyberbezpieczeństwie.
• Skalowalność: W przeciwieństwie do ludzkiego mózgu, algorytmy AI można łatwo kopiować i wdrażać na różnych systemach, co umożliwia szybkie skalowanie rozwiązań.
• Obiektywne podejmowanie decyzji: AI podejmuje decyzje oparte na logice i danych, bez wpływu emocji czy osobistych uprzedzeń. Jest to zaletą w zastosowaniach, gdzie wymagana jest ścisła obiektywność, np. w analizie ryzyka.

Dwie kluczowe różnice między AI a inteligencją ludzką

Inteligencja ludzka: Jedną z najbardziej niezwykłych cech ludzi jest zdolność do uczenia się nowych pojęć i idei na podstawie niewielkiej liczby próbek, czasem nawet z jednej. Większość ludzi jest w stanie zrozumieć i zidentyfikować wzorzec, a następnie użyć go do uogólniania i ekstrapolacji. Po obejrzeniu jednego lub dwóch obrazów lamparta, a następnie obrazów różnych typów zwierząt, człowiek byłby w stanie z dużą dokładnością określić, czy te obrazy przedstawiają lamparta. Zdolność ta nazywana jest uczeniem jednorazowym (one-shot learning). 

AI: Systemy sztucznej inteligencji potrzebują licznych przykładów, aby osiągnąć porównywalny poziom uczenia się. System AI może wymagać milionów, a nawet miliardów takich próbek, aby uczyć się na poziomie przewyższającym przeciętnego człowieka. To zapotrzebowanie na uczenie wielorazowe (multishot learning) odróżnia AI od inteligencji ludzkiej. Wielu badaczy uważa, że ta różnica stanowi silną podstawę do opisywania ludzi jako,, znacznie bardziej efektywnych uczących się niż systemy AI.

Inteligencja ludzka: Wielu psychologów, filozofów i badaczy uważa wyobraźnię za podstawową ludzką zdolność. Definicji jest wiele, ale większość uważa ludzką wyobraźnię za zdolność do tworzenia idei, mentalnych wrażeń i koncepcji zjawisk, które nie są obecne i/lub nie istnieją. Rzeczy, które mogły być, mogłyby być lub nigdy nie mogłyby być, to klasyczne formy wyobraźni, rutynowo przywoływane w umysłach praktycznie każdego człowieka. 

AI: Wielu badaczy zgadza się, że systemy sztucznej inteligencji recytują, a nie wyobrażają sobie. Recytację można rozumieć jako przypominanie sobie informacji w takiej formie, w jakiej zostały przedstawione. Systemy komputerowe są wyjątkowo dobrze zaprojektowane do tego zadania. Chociaż niewielka podgrupa badaczy AI określiła to jako wyobraźnię, dokładniejszym określeniem byłoby recytacja syntetyczna.